Kobieta-lekarka. Czy w dzisiejszych czasach kogoś to dziwi? Absolutnie! Obecnie możemy dowolnie wybierać zawód jaki chcemy wykonywać i w tym kierunku się kształcić. Ale nie zawsze tak było. Jeszcze ponad 130 lat temu nie do pomyślenia było to, że kobieta może być lekarzem. Wprawdzie w ówczesnych szpitalach pracowały również panie, ale wykonywały jedynie zawody pomocnicze. Były nadzorczyniami, posługaczkami, sanitariuszkami, instrumentariuszkami, pomagały w salach przy chorych. Mogły też być akuszerkami, czyli położnymi i asystować kobietom przy porodzie. Gdy końcem XIX wieku dyskutowano o możliwości dopuszczenia kobiet do studiów wyższych, również tych medycznych, można było usłyszeć między innymi takie słowa: „Precz z Polski z dziwolągiem kobiety-lekarza!”, których autorem był znany profesor Ludwik Rydygier. Według relacji jednej z uczennic, jeszcze w 1914 r. dzieci w szkole miały problem z wyobrażeniem sobie kobiety lekarki, było to dla nich coś niezwykłego, bo zawsze kojarzyły zawód lekarza jako ten wykonywany przez mężczyzn. 

Ale w 1873 r. urodziła się w Krakowie dziewczynka, która kilkanaście lat później postanowiła podążyć za swoimi marzeniami, chęcią kształcenia się i pomagania innym. Nazywała się Helena Donhaiser. Jej ojciec Józef był budowniczym, podejmującym różne zlecenia na terenie miasta. Matka, Stanisława, pochodząca z rodziny Kulawskich, zajmowała się domem                            i dziećmi.  

Helena rozpoczęła swoją edukację w szkole ludowej, a później kontynuowała naukę w szkole wydziałowej im. Św. Scholastyki. Korzystała z każdej dostępnej wówczas szansy dla dziewcząt na zdobycie wykształcenia. Przez cztery lata uczyła się w Seminarium Nauczycielskim, uzyskując w 1894 r. patent na nauczycielkę szkół ludowych pospolitych. Po ukończeniu szkoły uczyła przedmiotów matematyczno-przyrodniczych, do czego też zobowiązywało ją stypendium z funduszu krajowego przyznane na czas nauki. 

Uczestniczyła również w zajęciach na Wydziale Przyrodniczym Wyższych Kursów dla Kobiet im. Adriana Baranieckiego. Nie była to szkoła wyższa, ale umożliwiała kobietom dokształcenie się w wybranej dziedzinie, a same kursy nierzadko były prowadzone przez znanych profesorów. 

Na Uniwersytet Jagielloński wstąpiła jako hospitantka w roku akademickim 1896/97 i zaczęła naukę na Wydziale Filozoficznym. Chcąc jednak studiować na uniwersytecie jako pełnoprawna studentka musiała zdać egzamin maturalny. Nie było to wówczas tak proste, gdyż nie istniały szkoły żeńskie, które posiadałyby uprawnienia do przeprowadzania takich egzaminów. Pod koniec XIX wieku pojawiła się jednak szansa dla dziewcząt. Męskie Gimnazjum św. Anny zdecydowało się umożliwić uczennicom eksternistyczne zdawanie egzaminu dojrzałości. Nie trzeba było do tego przekonywać Heleny i 5 czerwca 1899 r. zdała maturę jako pierwsza kobieta w Galicji. W kolejnym roku akademickim Helena Donhaiser mogła już korzystać z pełni praw studenckich. Gdy tylko Wydział Lekarski zaczął przyjmować na studia również kobiety, od razu skorzystała z tej możliwości. 2 lipca 1906 r. obroniła doktorat z medycyny jako pierwsza kobieta na Uniwersytecie Jagiellońskim. O wydarzeniu tym pisano w krakowskich gazetach. Było to niezwykłe osiągnięcie, głównie dlatego, że stopień doktora na owym Uniwersytecie zdobyła dotychczas, i to w tym samym roku, tylko jedna kobieta – Stefania Tatarówna. Co ciekawe, promotorem pracy doktorskiej Heleny był Henryk Jordan, jeden z profesorów, który był przeciwnikiem możliwości wstąpienia kobiet na uczelnie wyższe. 

Podczas studiów Helena pracowała w krakowskich szkołach jako nauczycielka. W latach 1898-1906 była także kierowniczką prywatnej szkoły wydziałowej żeńskiej im. Św. Rodziny. 

Tuż po ukończeniu nauki na uczelni rozpoczęła pracę w Zakładzie Szczepień Przeciwko Wodowstrętowi Odo Bujwida. Bujwid był profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego  i ogromnym orędownikiem edukacji wyższej kobiet, a jego żona Kazimiera zapisała się w historii jako ta, dzięki pomocy której przed kobietami otworzyły się uniwersyteckie drzwi. Helena pracowała w Zakładzie ponad 5 lat jako zastępczyni dyrektora. On sam podkreśla, że swoje obowiązki wykonywała sumiennie i rzetelnie oraz że miała niezwykłe podejście do pacjentów. Często umiała wykryć chorobę zakaźną w jej początkowym stadium. Zajmowała się także badaniami laboratoryjnymi. 

Zatrudnienie w Zakładzie nie było wówczas jej jedynym. Równocześnie pracowała w Szpitalu św. Łazarza, gdzie na różnych oddziałach doceniano jej wiedzę i umiejętności. Uczyła także stomatologii i higieny w kilku szkołach m. in. w Liceum Żeńskim im. Heleny Kaplińskiej. Od 1914 r. pełniła także obowiązki lekarki szkolnej przy gminie krakowskiej, a w późniejszych latach lekarki przy Seminarium Nauczycielskim Żeńskim. 

Bardzo ważna była dla niej także profilaktyka oraz działalność popularyzatorska i edukacyjna. Wygłaszała odczyty, prowadziła wykłady dotyczące zdrowia, często ostrzegające przed chorobami. Udzielała się też w wielu zrzeszeniach m. in. była członkinią Polskiego Stowarzyszenia Kobiet z Wyższym Wykształceniem. 

W czasie I wojny światowej była lekarką-ochotniczką przy Legionach Polskich, a później w stopniu lekarza-majora pracowała w Szpitalu Okręgowym Wojska Polskiego w Krakowie na oddziale chorób wewnętrznych. 

Jedynym co przeszkadzało jej w pracy i codziennym funkcjonowaniu było słabe zdrowie. Przebyła dwie ciężkie operacje. W 1927 r. decyzją komisji została uznana inwalidką wojskową. Nie poddawała się jednak i cały czas była gotowa pomagać innym. Ponadto wciąż się kształciła. Uczestniczyła w wielu kursach związanych głównie ze zdrowiem dzieci i młodzieży, także z wychowania fizycznego i sportu.  

Jeszcze na studiach poznała swojego przyszłego męża Stanisława Sikorskiego, który był wtedy studentem filozofii. Pobrali się w 1902 r. Stanisław był starszym bratem gen. Władysława Sikorskiego. Pracował jako nauczyciel gimnazjalny i urzędnik wojskowy. Według relacji Jadwigi Sikorskiej-Klemensiewiczowej, jednej z pierwszych studentek na Uniwersytecie Jagiellońskim, nie mieli swoich własnych dzieci, ale postanowili adoptować dwie dziewczynki z rodziny Stanisława. W dokumentach z lat 20. można znaleźć zapis o ich córce Stanisławie, urodzonej w 1900 lub 1901 r. Można też powiedzieć, że jak własne dzieci traktowała uczniów, studentki. Każdy był u niej w domu mile widziany i mógł uzyskać pomoc. 

Helena Donhaiser-Sikorska zmarła w swoim mieszkaniu przy ul. Dietla w czerwcu 1945 r., prawdopodobnie na zapalenie płuc. Była już wtedy wdową. Spoczęła na Cmentarzu Rakowickim. Miłość do nauki, chęć pomagania drugiemu człowiekowi, szacunek do pacjentów, pracowitość – tym kierowała się przez całe życie. Z pewnością może być wzorem do naśladowania dla niejednej młodej osoby. Warto o takich postaciach pamiętać. 

 Autor tekstu: Karolina Wawok

Bibliografia 

Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego: 

sygn. S II 520 (Liber promotionum Universitatis Jagellonicae 1893-1910), sygn. S II 515 (Album Universitatis Jagellonicae Cracoviensis ab anno 1893/94-1910/11) 

Archiwum Narodowe w Krakowie:  

sygn. 29/645/229 (Akta osób i rodzin – zbiór szczątków zespołów, Sikorska Helena), sygn. 29/482/195 (Gimnazjum i Liceum im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie, protokół z egzaminu maturalnego), sygn. 29/1340/13 (Spuścizna Janiny Jasickiej; informacje o H. Donhaiser-Sikorskiej), sygn. 29/218/996 (Wnioski o wydanie dowodów osobistych), sygn. 29/83/0/1.1/326 (Urząd Zdrowia w Krakowie, Księga zmarłych chrześcijan, t. 2, 1945, poz. 3094), sygn. 29/87/0 (Spis ludności miasta Krakowa z  r. 1880), sygn. 29/89/0 (Spis ludności miasta Krakowa z  r. 1900), sygn. 29/90/0 (Spis ludności miasta Krakowa z r. 1910), sygn. 29/328/0/1/179 (Księga urodzeń z 1873 r., Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej NMP w Krakowie), sygn. 29/91/0 (Spis ludności miasta Krakowa z r. 1921) 

Czajecka B., Jasicka J., Pierwsza kobieta – lekarz, absolwentka UJ – Helena Donhaiser-Sikorska (1873-1945), „Przegląd lekarski”, Rok XXVIII, Nr 10, 1971, s. 671 

Michalewicz J. (red.), Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae 1850-1918, A-D, Kraków 1999, s. 823 

Misina A., Helena Donhaiser-Sikorska. Pierwsza krakowska lekarka, [w:] “Krakowski Szlak Kobiet. Przewodniczka po Krakowie emancypantek”, t. 2, red. E. Furgał, s. 193-200 

“Adresarz-Informator oraz Przewodnik po Krakowie”, 1933, s. 49 (Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa) 

“Legionista Polski: kalendarz Naczelnego Komitetu Narodowego na rok 1916” (Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa)  

“Nowiny: dziennik ilustrowany dla wszystkich”, R.4, 1906, nr 180 (Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa)